Shumë personalitete botërore kanë folur dhe e kanë studiuar Kanunin e Lekë Dukagjinit. Ish-presidenti amerikan Klinton e ka cilësuar atë të ngjashëm me Kushtetutën Amerikane. Sepse në Kanun ashtu si dhe në Kushtetutë mbrohen të drejtat e jetës së njeriut dhe respektimi i trinisë së shenjtë:
Zot, fe e atdhe.
Shumë personalitete shqiptare e botërore do shkruanin për këtë vepër. Aleks Buda do e quante një vepër monumentale, ndërkohë që At Gjergj Fishta e ka cilësuar atë si palca e kombit.
Të gjitha qeveritë e mëvonshme shqiptare janë bazuar në të dhënat e këtij kanuni.
Kanuni i Maleve të Shqipërisë ka ushtruar dhe vazhdon të ushtrojë një forcë të jashtëzakonshme tërheqëse për gjithë ata njerëz të letrave apo studimeve që bien në kontakt me të.
Nuk besoj se ka temë tjetër të historisë a etnografisë sonë që të jetë rrahur kaq shumë nga udhëtarë të huaj, konsuj, etnografë, poetë, romancierë, diplomatë e doktorantë që të mos jenë interesuar për këtë kanun dhe vlerat e tij.
Walter Paincip vjen në Shqipëri për të studiuar kanunin e maleve shqiptare në kohën e Luftës së Dytë Botërore, kur vendi ynë ishte i pushtuar.
Paincip ishte një jurist, një studiues austriak me interesa shkencore, që e kishte ndarë mendjen ta studionte një ditë kanunin shqiptar, kjo jo vetëm se i pëlqente të hynte në këtë botë dokesh që nuk gjendej tjetërkund, së cilës i ishin qasur me kohë shumë dijetarë evropianë, por, siç e thotë vetë ai në parathënie, kishte dhe një detyrim ndaj profesorit të tij të fakultetit të drejtësisë në Vjenë, për ta çuar deri në fund veprën e lënë përgjysmë, nga Teedor Ipeni, konsulli i përgjithshëm austriak para Luftës së Parë Botërore.
Rasti e solli që ai të vinte si përkthyes me trupat gjermane gjatë Luftës, po që me ikjen e tyre, nuk do të thotë se iku dhe ai. Jo, Paincip qëndron mes malësorëve shqiptarë si mik i nderuar i tyre, pasi ua kishte bërë të qartë qëllimin e tij.
Kështu ata e mbajnë fshehur ndaj qeverisë komuniste deri në vitin 1947, nëpër kullat e tyre, kreshtave të malësive shqiptare të Veriut, duke i treguar kanunin e tyre, siç kishin bërë me plot dijetarë të huaj.
Walter Peinsipp, kur thotë se “tek e drejta tradicionale e malësorit shqiptar janë ruajtur mirë arketipet e rendit shoqëror e zakonor të kulturave të lashta”, rikonfirmon dhe njëherë si vëzhgues dhe hulumtues i drejtpërdrejtë atë që kanë pohuar më parë të tjerë dijetarë europianë në zë.
Merita e tij është se ai mundet ta shohë të pashprishur këtë arketip dhe në mesin e shekullit XX, në fillim në Shqipëri, gjatë luftës së Dytë Botërore e deri në vitin 1947 dhe pastaj në Kosovë, kur shërbeu si diplomat i vendit të tij në Beograd.
Prof. Kazuhiko Yamamoto nga Japonia, gjatë një takimi në Nju Jork, u shpreh se: “Struktura etike e Kanunit, është forma më origjinale e etikës në shoqërinë njerëzore. Kanuni i Lekë Dukagjinit, sipas tij ishte një mekanizëm i nevojshëm i kohës. Ai është një vështrim përqasës mes strukturës etike e shoqërisë homerike dhe asaj kanunore shqiptare. /Konica.al
