Hyacinthe Hecquard (Iasint Ekuar), konsull i Francës në Shkodër, Kalorës i Legjionit të Nderit, në librin e tij “Histoire et Description de la Haute Albanie ou Guégarie – Historia dhe përshkrimi i Shqipërisë së Sipërme ose Gegëri – Paris, 1858 ”, ka përshkruar asokohe në mënyrë të hollësishme Shqipërinë Veriore.
Autori, ndër analiza të ndryshme historike, gjeografike, politike, fetare, të cilat i hasim gjatë leximit të veprës së tij prej 550 faqesh, nuk ka harruar të flasë edhe për gruan shqiptare dhe ndikimin e saj në aspektin familjar dhe publik.
Në vijim, do të gjeni fragmentin e shkëputur nga libri i tij, që trajton çështjen e gruas shqiptare, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :
Gratë shqiptare. – Ndikimi i tyre. – Gratë shqiptare myslimane, ashtu si dhe malësoret e krishtera, që jetojnë në varësinë e burrave të tyre, por që flasin me lehtësi me ta për çështjet e tyre dhe ato të vendit, shpesh kanë treguar prova heroizmi. Kur ushtritë e Sulltanit kërcënonin pavarësinë dhe privilegjet e Shkodrës, ato ishin të parat që shpallnin alarmin dhe nxitnin burrat dhe djemtë që të marshonin në mbrojtjen e tyre, dhe i ndiqnin ata në betejë.
Duke ditur se si t’i mbajnë lotët, për ti bërë ballë dhimbjes së tyre në rast vdekjeje të dashurve të zemrës, këto gra shpesh kanë bartur kufomat e gjymtuara mes luftëtarëve për të nxitur të mbijetuarit që të hakmerren.
Përmenden nëna që kanë dëbuar djemtë e tyre nga shtëpitë, sepse ata ishin kthyer nga dobësia apo frika dhe i kanë rikthyer po vetë ato në betejë. Në Shkodër, thuhet se ka bashkëshorte të ndara nga burrat e tyre, dhe se ato nuk i pranojnë më, sepse ata ishin larguar nga fronti qoftë dhe vetëm për një çast.
Edhe pse shqiptarët janë shumë indiferentë në marrdhëniet dashurore, gratë, si në asnjë vend tjetër, janë objekt i një respekti të madh dhe ushtrojnë një aksion të fuqishëm.
Nderi i vendit dhe i familjes u ngulitet vajzave shqiptare që në fëmijëri, dhe kam parë disa herë tek unë, gjatë pajtimit të gjaqeve (hakmarrjeve), disa vajza të reja, tetë apo nëntë vjeçe, të më luten që t’i ndihmoi që Pashai të mos i detyrojë të falin gjakun qoftë edhe një të kushëriri të largët dhe të pranojnë këtë vendim që do t’i njolloste.
Gruaja është gjithashtu shumë e respektuar në male ; ajo mund të udhëtojë e vetme dhe kudo, e pa shqetësuar nga ngacmimi më i vogël. Njeriut që i jep besën dhe e mbron, gëzon të njëjtat privilegje ; nën mbrojtjen e saj, ai mund të kalojë pa frikë fisin e armikut, dhe nëse takon gjatë rrugës edhe djalin e njeriut që sapo ka vrarë, askush nuk do të guxonte ta prekë atë.
Shqiptarja është më pak krenare për bukurinë, lindjen apo pasurinë e saj, sesa numrin e djemve të saj dhe vlerën (rëndësinë) e tyre. Ajo ndihet e lumtur dhe e dashur vetëm duke i dhënë një familje të madhe burrit të saj.
Gruaja, nënë e shumë djemve, gëzon respektin e të gjithë familjes dhe ka autoritet të madh mbi burrin e saj, i cili e ka për detyrë t’i sigurojë asaj një pleqëri të lumtur, dhe, për sa kohë që babai është i gjallë, bijtë qëndrojnë në shtëpinë e tij, dhe, edhe nëse ata martohen, nuk duhet të braktisin babanë apo nënën e tyre, por t’i ndihmojnë gjatë pleqërisë.
Të ngritura para agimit, gratë e qyteteve bëjnë punët e shtëpisë ; ato të maleve tjerrin leshin e destinuar për rrobat e familjes, ose pas ditëve të kaluara në ara, pushojnë vetëm kur të gjithë kanë rënë gjumë.
Kurrë, një grua nuk shfaqet në publik përkrah burrit të saj. Nëse ai largohet, ajo nuk merr pjesë në largimin e tij dhe po ashtu fshehet gjatë kthimit. Pa marrë parasysh se sa kohë mund të zgjasë një udhëtim, ajo kurrë nuk duhet të kërkojë të reja.
Këto zakone, kaq të rënda dhe të kundërta me tonat, u janë transmetuar nga paraardhësit e tyre, të cilët, të gatshëm, gjatë çdo momenti, që të lënë familjet për të shkuar në luftë, mendonin se brezat e rinj nuk duhet të ishin të dobët e të qanin për njerëzit e zemrës, se në këtë rast do të dështonin në detyrën e tyre.
