Në qoftë se dikush do të më kishte thënë një vit më parë, se unë sot do të isha duke udhëtuar përmes maleve të Shqipërisë veriore, majë një Harley Davidson-i, do ta quaja të çmendur. Por ia tek isha…
Alice Taylor, blogerja, shkrimtarja, editorja dhe specialistja e PR ka vizituar veriun e Shqipërisë. Britanikja duket se është e dashuruar me Ballkanin pasi ka braktisuar vendlindjen e saj për të jetuar në Maltë. Në blogun Balkanista, Taylor ka publikuar të përkthyer reportazhin e saj mbi udhëtimin në Shqipëri.
Shkrimi i blogeres për Thethin:
Në qoftë se dikush do të më kishte thënë një vit më parë, se unë sot do të isha duke udhëtuar përmes maleve të Shqipërisë veriore, majë një Harley Davidson-i, do ta quaja të çmendur. Por ia tek isha, me ajrin e nxehtë aromë manushaqe që më rreh fytyrën, diellin që godet lëkurën time të përskuqur, dhe vibrimet e motorrit që dallgëzojnë deri në thelb të qënies time.
“Kjo është ndjesia e lirisë”-mendova më vete ndërsa tërhoqa duart nga gjoksi i tij duke i hapur anash për ti shtriqur, me sytë e mbyllur e kokën e tërhequr prapa, ndërsa bota nxitimthi mbetej pas.
Hapa sytë dhe bota përreth vërshoi brenda meje; shtëpi shumëngjyrëshe me çati të qeramiketa, male të kadifenjta që dallgëzonin në horizont me butësinë e kolme të ijeve të një gruaje, e lumenj që çanin përdredhimthi mes gjelbërimit, si plagë të hapura nga derdheshin ujërat me kaltërsinë e tyre të argjendtë.
Me zemrën në grykë, e me një buzëqeshje që më shtrihej në gjithë fytyrën, ndihesha e lirë dhe e lumtur. E ndjeja se i përkisja këtij vendi, këtij vendi që më bëntë të ndihesha kaq e vogël, këtij vendi me këta qiej të hapur të pamatë, male me lartësi marramendëse, dhe ujëra që rrjedhin pambarimithi. Natyra duket më madhështore këtu dhe ka fuqinë që të të bëjë të ndihesh fare i parëndësishëm para saj, por në një mënyrë të mrekullueshme.
Ishim në rrethin e Shkodrës, që shtrihet në veri të kryeqytetit Tiranë e shkon deri në kufi të Malit të Zi e Kosovës. Është një vend me një bukuri natyrore të mahnitshme, dhe unë e quajta “vendi i përrallave”, për shkak të cilësive gati mistike dhe natyrës së egër e të paprekur që shtrihet ngado. Vitet kalojnë, ushtritë vijnë e shkojnë, diktatore ngrihen e bien, por ky vend qëndron i njëjti. Është vetë rrahja e pulsimi i parreshtur i natyrës që nuk mund të ndalet.
Ka gjëra në jetë të cilat njeriu nuk mund t’i shkatërrojë, dhe këto male, liqene, e lumenj kanë fuqinë e mahnitshme që të mbijetojnë, të gjallojnë, e mrekullojnë përtej gjithçkaje njerëzimi mund të ëndërrojë.
Pikëmbërritja jonë ishte Thethi, një fshat i vogël strukur në mes maleve të Shalës. Të shkosh atje është e mundur vetëm nëpërmjet një rrugë të gurtë prej 25 kilometrash që përqafon shpatet e malit, e gjarpëron lart e poshtë majash kërcënuese që paralajmërojnë vdekjen e kujtdo që nuk i përmbahet shtegut të ngushtë malor.
I kërkova shoferit tonë të më tregonte për Thethin, dhe me një anglishtë të çale m’u pergjigj:
“Në të gjithë e kemi prejardhjen nga një njeri, Dedë Nika, dhe u vendosëm këtu rreth 350 vjet më parë. Ata donin të mbronin besimin e tyre katolik nga Otomanët, kështu që u vendosën në një nga zonat më të largëta të vendit”.
Por ky nuk është një vend i sunduar nga krahu i gjatë i Vatikanit, duke qënë se Kanuni i Lekë Dukagjinit pat’ qënë gjithashtu zotërues këtu. Një bashkësi ligjesh tradicionale shqiptare, qeveriste çdo aspekt të shoqërisë nga familja, e deri tek mosmarrëveshjet midis palësh ndërluftuese.
Nga ky kod sjelljeje e kanë origjinën edhe gjaqet, bazuar në konceptin “gjak për gjak”, i cili i mëson ndjekësit e tij të hyjnë në një rreth vrasjesh për hakmarrje, deri në pikën që në disa fshatëra të Shqipërisë burrat gati janë zhdukur duke lënë vetëm gratë të trashëgojnë emrin e familjes.
Ndërkohë gjaqet u zhdukën në Theth gjatë periudhës së komunizmit, kujtime të largëta të kësaj kohë të përgjakur mbijetojnë. Një dëshmitar i kësaj kohe është një nga të fundit “kulla të ngujimit”, që gjendet në fund të luginës. Ka shërbyer për shumë vjet si një formë historike mbrojtjeje për familjet që ishin “në gjak”. Këtu mund të gjenin strehë nga gjakësi, ndërkohë që prisnin për një falje gjaku, ose mendonin për një plan arratisjeje.
Tek përparonim e zvarriteshim rrugëve të pjerrëta, një ndjesi e fortë e diçkaje të papritur që po vinte me pushtoi, e cila rritej me çdo hap që bënim ndërsa ngjiteshim. Çfarë po na priste? Nuk dija se çfarë të prisja, por u ndjeva sikur po udhëtoja drejt një vendi legjendash, një parajsë të veçuar nga bota plot mrekullira dhe mister.
Këtu lart ajri ishte kaq më i pastër dhe unë mbusha me sa munda mushkëritë me freskinë e tij, ndërsa përpiqesha të mos shihja humnerën që thellohej disa qindra këmbë poshtë nesh. Vështrova shoferët tanë në vendet e përparme të makinës; dy të rinj jo më tepër se 25 vjeç, që më sterion në maksimum dëgjonin gangsta rrep. Jeta ime ishte praktikisht në duart e tyre dhe ky fakt nuk është se me mbushte me besim.
Më në fund arritëm majën dhe filluam të zbresim në luginën poshtë.
Çatitë e shtëpive kuqëlonin mes gjelbërimit dhe shkëmbinj të thepisur i bënin korrnizë vendmbërritjes sonë. Më dukej sikur po zbrisja në një krater madhështor të gjelbëruar që të çonte drejt e në zemër të tokës. Ky ishte një vend i mbetur gati i paprekur nga duart e botës, plotësisht i padepërtueshëm gjatë muajve të dimrit; një ndjenjë tronditëse ngazëllimi më pushtoi, tek mendova këtë veçim gati të plotë nga bota që më priste.
Vendmbërritja jonë ishte një kompleks i vjetër komunist pushimesh që ishte kthyer në një shtëpi pritjeje. Ishte një bllok i madh në formë drejtkëndshi ngjyrë portokalli, i cili do të dukej frikëndjellës sikur të mos ishte për pulat që çukisnin e gërrmonin në hyrje të godinës. U regjistruam në dhomat tona dhe duke dashur të çlodhesha pak u sorollata në kopështin që po e mbysnin barërat deri tek një pikë nga ku dukej poshtë lugina.
Ulur në atë ç’kish mbetur nga një ndërtesë e vjetër, thitha ajrin e ftohtë e të lagësht, e mrekulluar nga ndjesia e çlirimit që më pushtoi trupin e lodhur. Heshtja thyhej vetëm nga ndonjë tingëllimë e rastësishme e ziles së ndonjë lope, ose bisedat e deleve në fushën poshtë. Mes degëve e gjetheve dukeshin shtëpitë si njolla shumëngjyrëshe dhe unë nisa të mendoj se si do ishte të jetoje këtu.
Nuk mund ta imagjinoj atë lloj paqeje që mund t’i sjellë ky vend shpirtit të një njeriu; një jetë e thjeshtë, me ushqim të thjeshtë e gjëra teë thjeshta, një botë larg dritave të shkëlqyeshme e zhurmave të Tiranës. E ndjeva veten të dëshpëruar për këtë lloj paqeje, të aftë të shkëputem e të largohem nga stërmundimi i të jetuarit në një botë kaq të vrrullshme dhe të pamëshirëshme. E gjeta veten të mrekulluar dhe shpirtin tim të etur për paqen që jepte ky vend, dhe ndjeva si dalëngadalë po zinte vend brenda meje duke larguar egërsinë dhe ndjesinë e të qënit e paplotë që më mundonte.
Atë natë darkuam me mish të freskët, perime dhe djathë. Elektriciteti vinte e ikte ndërsa uleshim rrotull tavolinës të ndriçuar nga qirinjtë, por unë nuk mundesha të përqëndrohesha në bisedën mbi politikën botërore ose rrezikshmërine e ulqërve dhe arinjve të zonës. Në vend që të merrja pjesë në bisedë e shkëputa mendjen tek dëgjoja trokitjen e shiut malor dhe dehesha nga atmosfera rrotull meje, me shpresën se do të mund ta ruaja këtë ndjesi kur të vinte koha të kthehesha në realitetin e ekzistencës sime.
Për një çast, realiteti u përplas mbi mua ndërsa ai kërkonte vëmendjen time me një prekje të butë tek gjuri im.
“A je mirë shpirt”?
“Sigurisht”- iu pergjigja me nje buzeqeshje të gëzuar, një nga ato buzëqeshje që t’i bëjnë sytë të ndihen të vegjël.
Një nga pjesëmarrësit e festës po na dhuronte historitë e tij mbi telashet e ngatërresat që kishte pasur në Lindjen e Mesme përpara se të më pyeste se cilat preferoja, rrugët e jugut apo të veriut të Shqipërisë.
“Të veriut pa dyshim”!- thërrita unë me zërin plot entuziazëm të amplifikuar nga një verë e kuqe e fortë me aromë frutash që e kisha rrëkëllyer ashtu siç vetëm një grua angleze mundet.
“Çfarë”?- thirri miku im. Duke qënë me origjinë nga Vlora, atij fjalët time iu duken fyese dhe nuk mundej të kuptonte sesi unë mund të preferoja këto rrugë të rrezikshme përpara atyre rrugëve gjarpëruese të rivierës shqiptare.
“Shiko”!- i thashë. “Vërtet ju keni male edhe det në jug, por malet këtu janë një milion herë më të mirë. Ata duken të lashtë e të paprekur, të gjelbër e pjellore, dhe unë ndihem sikur fluturoj duke udhëtuar përmes tyre. Po, Vlora është e bukur por këtu ka shije lirije”.
“Këtë natë nuk duhet të kesh kujdes nga ujqit e arinjtë”- tha ai duke mbërthyer thikën e tij ndërsa një buzëqeshje e madhe shkëlqente në fytyrë,- “është nga unë që duhet të kesh kujdes pas atij komenti që bërë”.
Pas shumë të qeshurave, ushqimi, dhe vere, u tërhoqëm në dhomat tona dhe unë rashë në një gjumë të thellë, përkëdhelur nga drita e zbehtë e qirinjve dhe zhurmat nanuritëse të ujërave pranverore në tokën poshtë nesh.
ke.mu./b.ha.
